حدود ده هزار سال پیش انسان اولین تمدنها را با ساختاری متفاوت از طبیعت شکل داد، مفاهیمی برای ثبات این تمدنها ایجاد کرد، روز به روز پیشرفت کرد، ولی نه در انسان بودن. شاید اگر به مقدس بودن خورشید و ماه پسنده میکرد، امروز انسان درگیر چرخههای تکرار گذشته خود نبود.وقتی به تاریخ بشری نگاه میکنیم، تغییرات زیادی را در ظاهر جوامع مشاهده میکنیم از اولین ابزارهای سنگی تا پیشرفتهای تکنولوژیکی در عصر حاضر. اما اگر کمی عمیقتر به رفتارهای انسانی بنگریم، متوجه میشویم که ماهیت اصلی انسان و الگوهای رفتاری او، همچنان همان است که بوده. آیا در این همه پیشرفت، در درون انسان تغییرات بنیادینی ایجاد شده است؟ یا فقط ابزارها و روشها تغییر کردهاند؟
شباهتهای انسان امروز با گذشته
1. قدرتطلبی و جنگ
از تمدنهای نخستین مثل سومر و مصر گرفته تا امپراتوریهای بزرگ و حتی جوامع مدرن، میل به قدرت و تسلط بر دیگران همیشه وجود داشته است. جنگها، چه به شکل شمشیر و چه در قالب جنگهای سایبری، همچنان ادامه دارند. این نشان میدهد که در سطح رفتاری، انسانها تفاوت زیادی با گذشتگان خود نداشتهاند.
2. رقابت و نابرابری
در گذشته، رقابت برای بقا به صورت شکار و کشاورزی نمود پیدا میکرد، در حالی که امروز این رقابت بیشتر در بازارهای اقتصادی و سیاسی خود را نشان میدهد. نابرابریهای اجتماعی و اقتصادی که در گذشته بهطور مشخص به شکل طبقاتی مانند ارباب و برده نمایان بود، امروز در قالب فقر و ثروت مطلق در جوامع مدرن دیده میشود.
3. اعتقادات و تعصبات
انسانها همواره به دنبال معنا بودهاند. در گذشته این معنا از طریق اسطورهها و دینها به دست میآمد، و در دنیای امروز، از طریق علم، فلسفه، یا حتی ایدئولوژیها. با این حال، تعصبات و قضاوتهای نادرست همچنان در اشکال مختلف وجود دارند، تنها نوع و شکل آنها تغییر کرده است.
4. نیاز به تعلق و جامعه
از اولین جوامع قبیلهای تا شهرهای بزرگ امروزی، انسان همواره به دنبال ایجاد پیوند با دیگران بوده است. این نیاز به تعلق، چه در قالب خانوادههای قبیلهای و چه در رسانههای اجتماعی، همچنان بهطور معناداری پا برجاست.
علت این ثبات در رفتار چیست؟
1. طبیعت انسانی
ماهیت زیستی و روانی انسان تغییر چندانی نکرده است. میل به بقا، امنیت، قدرت، و تعلق، همواره جزء نیازهای بنیادی انسانها بوده و در طول تاریخ ثابت باقی مانده است.
2. محدودیتهای تکامل ذهنی
اگرچه ابزارها و فناوریها تغییر کردهاند، اما ذهن انسان هنوز از ساختارهای رفتاری اجدادش تأثیر میگیرد. مغز انسان هنوز به تهدیدها، رقابتها و پاداشها به شیوهای مشابه اجداد شکارگر و گردآورنده واکنش نشان میدهد.
3. سازوکارهای اجتماعی ثابت
نظامهای اجتماعی، حتی اگر شکلشان تغییر کند، همچنان مبتنی بر اصول قدرت، ثروت، و کنترل هستند. در واقع، بسیاری از ساختارهای اجتماعی جدید، در همان چهارچوبهای قدیمی قرار دارند، با این تفاوت که ابزارها و فناوریها تغییر کردهاند.
پس چه چیزی تغییر کرده است؟
فناوری
ابزارها و روشهایی که انسانها برای رسیدن به اهدافشان استفاده میکنند، تغییر کرده است. از ابزارهای سنگی به رایانهها و هوش مصنوعی. این تغییرات فناوری، مسیر دستیابی به اهداف مشابهی را ممکن کرده است.
دانش
دانش و فهم ما از جهان گسترش یافته، اما اغلب برای همان اهداف قدیمی به کار میرود: تسلط بر طبیعت یا دیگر انسانها. به عبارت دیگر، تغییرات در علم و فناوری، بیش از آنکه موجب تغییر در رفتارهای انسانی شوند، روشها و ابزارهای رسیدن به اهداف مشابه را بهبود بخشیدهاند.
ظاهر زندگی
ظاهر زندگی انسانها تغییرات زیادی کرده است. از ساختمانها و لباسها تا شهرهای امروزی که با فناوریهای پیشرفته ساخته شدهاند. اما در درون این تغییرات، روابط انسانی و تعاملات همچنان شبیه به گذشته است و همان الگوهای رفتاری همچنان تکرار میشود.
آیا انسان تغییری کرده است؟
به طور کلی، پاسخ به این سوال پیچیده است. از یک منظر، میتوان گفت انسان تغییری نکرده است؛ چرا که رفتارهای اساسی مانند قدرتطلبی، تعلقجویی، رقابت و تعصب هنوز در زندگی انسانها جریان دارند. از منظر دیگر، تغییرات ظاهری و تکنولوژیکی این توهم را ایجاد میکنند که ما پیشرفت کردهایم، در حالی که ماهیت انسان همچنان ثابت باقی مانده است.این پرسش فلسفی، ما را به این نتیجه میرساند که شاید آنچه تغییر نکرده، ماهیت انسانی ماست؛ و آنچه تغییر کرده، ابزارها و روشهایی است که برای رسیدن به اهداف مشابه استفاده میکنیم پاسخ این پرسش یک پرسش عمیقتر ایجاد میکند پس چه زمانی ماهیت انسان تغییر خواهد کرد؟این یک خواست فردیست یا اجتماعی؟هزاران نسخه و راه حل برای رفتارهای ناسالم اجتماعی انسان ایجاد کردیم ولی همچنان به راحتی ماهیت دو گانه خود را ادامه میدهیم،در چنین شرایطی آیندهای از جنگ خیر و شر را باز تعریف میکنیم و به آن امید داریم ولی اگر تکنولوژیهای ساخت انسان از این ماهیت ما علیه خودمان استفاده کرد مقصر کیست؟امید به جنگ بین خیر و شر یا تکنولوژی؟